روابط ایران و روسیه پس از حمله روسیه به اوکراین وارد مرحله جدیدی شده است. تحویل سیستم دفاع موشکی اس-۴۰۰ که از پیشرفته‌ترین تسلیحات پدافند موشکی روسیه است، می‌تواند از قدرت بازدارندگی آمریکا و اسرائیل در مقابل ایران بکاهد.
مقامات جمهوری اسلامی و روسیه بارها اعلام کرده‌اند روابط‌شان استراتژیک است و با توجه به این‌که هر دو کشور تحت تحریم هستند، ایران آماده ارائه راهکارهای مختلف به روسیه برای کاهش تاثیر تحریم‌ها و در اختیار گذاشتن تجربیات ایران در دور زدن تحریم‌ها به روسیه است.
حمله پهپادی جمهوری اسلامی به اسرائیل و واکنش روسیه
پس از حملات پهپادی و موشکی ایران به اسرائیل کشورهای منطقه و بیشتر قدرت‌های جهانی بلافاصله به این حملات واکنش نشان دادند و ضمن دعوت طرفین به خویشتن‌داری حملات جمهوری اسلامی را محکوم کردند. وزارت خارجه روسیه ، پس از چندین ساعت سکوت، اولین واکنش رسمی خود را به این حملات نشان داد و «نگرانی شدید» خود را در مورد «تشدید تنش‌ها در منطقه» اعلام کرد.
ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه چهار روز پس از حملات پهپادی ایران به اسرائیل از همه طرف‌های درگیر در خاورمیانه خواست از اقدامی که منجر به یک رویارویی جدید می‌شود خودداری کنند.
پوتین در بخش دیگری از سخنانش ریشه اصلی تنش و بی‌ثباتی کنونی در خاورمیانه را درگیری‌های حل‌نشده بین فلسطینی‌ها و اسرائيل دانست.
شروع فصل جدید در روابط نظامی ایران و روسیه
ایران در چند دهه اخیر سرمایه‌گذاری زیادی روی صنعت پهپادی و موشکی خود انجام داده است. در ماه اکتبر گذشته دبیرخانه شورای امنیت سازمان ملل، با ارسال یادداشتی به کشورهای عضو سازمان ملل متحد، پایان رسمی مقررات بندهای سه، چهار و شش ضمیمه ب قطعنامه ۲۲۳۱ علیه ایران را به اطلاع کشورها رسانید.
این محدودیت‌ها شامل آزمایش‌های موشکی، محدودیت صادرات و واردات اقلام موشکی به ایران و تحریم‌های مربوط به توقیف اموال و ارائه خدمات مالی به افراد و نهادهای ایرانی تحت تحریم شورای امنیت بود. لغو این محدودیت‌ها هشت سال پس از اجرای برجام صورت گرفت.
پس از لغو این تحریم‌ها شرایط مناسبی برای ایران برای افزایش صادرات تسلیحات نظامی فراهم شد؛ هر چند ایران در دو سال گذشته با تامین پهپادهای شاهد و موشک‌های بالستیک به روسیه باعث تغییر موقعیت جنگ در برخی مناطق به نفع روسیه شده بود.
در نوامبر گذشته، گروه هکری «شبکه پرانا» با انتشار گزارشی مدعی شد ایران و روسیه یک قرارداد به ارزش ۱.۸ میلیارد دلار برای فروش شش هزار پهپاد «شاهد» ایرانی به روسیه منعقد کرده‌اند. باید خاطر نشان کرد که ایران پول پهپادهای صادر شده به روسیه را از طریق شمش طلا تحویل گرفته است.
در تابستان گذشته و در جریان سفر یک هیات نظامی از ایران به ریاست سرتیپ کیومرث حیدری، فرمانده نیروی زمینی ارتش، ایران و روسیه برای افزایش همکاری‌های دفاعی توافق کرده بودند.
فارغ از هزینه نامتوازن بین پهپادها و سامانه‌های دفاعی برای روشن شدن اهمیت صادرات پهپاد ایران به روسیه باید به این نکته باید توجه کرد که نابودکردن زیرساخت‌های اوکراین با استفاده از پهپادها هیچ هزینه اضافی برای روسیه ندارد و تامین این پهپادها هیچ هزینه‌ای برای ایران نمی‌تراشد.
با توجه به حملات پهپادی و موشکی اخیر ایران به اسرائیل و تداوم صادرات سلاح به روسیه از سوی جمهوری اسلامی رهبران اتحادیه اروپا در جلسه‌ای که در روز چهارشنبه ۲۹ فروردین در بروکسل برگزار شد، تصمیم گرفتند تحریم‌ها علیه ایران را تشدید کنند و برای تضعیف توانایی ایران در حوزه دستیابی، تولید یا انتقال تسلیحات، هماهنگی نزدیک داشته باشند.
تحویل سیستم دفاع موشکی اس-۴۰۰ روسیه به ایران؟
این روزها در حالی خبر تمایل روسیه برای فروش سیستم دفاع موشکی اس-۴۰۰ به ایران در رسانه‌ها منتشر می‌شود که روسیه در سال ۹۵ و پس از ۹ سال تاخیر، سیستم دفاع موشکی اس-۳۰۰ را به ایران تحویل داده بود.
مجموعه‌های پدافند موشکی اس-۴۰۰ یا تریومف که در طبقه‌بندی ناتو به نام اس.ای -۲۱ شناخته می‌شوند، از پیشرفته‌ترین تسلیحات پدافند موشکی روسیه به‌شمار می‌آیند. این سامانه قادر است هواپیماها را تا فاصله ۴۰۰ کیلومتری هدف قرار دهد و همچنین موشک‌های بالستیکی را تا فاصله ۶۰ کیلومتری هدف قرار دهد.
مقامات دولت بایدن در مورد احتمال تحویل جنگنده‌های سوخو-۳۵ و سامانه‌های پدافند موشکی اس-۴۰۰ از سوی روسیه به ایران، بارها هشدار داده‌اند که اگر روسیه جنگنده‌های سوخو-۳۵ و سیستم دفاع موشکی اس-۴۰۰ را در اختیار ایران قرار دهد قدرت بازدارندگی آمریکا و اسرائیل در مقابل جمهوری اسلامی با چالش بسیار جدی روبه‌رو خواهد شد.
غفلت جامعه جهانی از اوکراین
پس از حملات هفت اکتبر حماس علیه اسرائیل، مساله بحران غزه به تیتر اول رسانه‌ها تبدیل شد. توجه جامعه جهانی نیز از جنگ اوکراین به واکنش اسرائیل به حملات حماس معطوف شد. در این بین علی‌رغم تصویب کمک مالی ۶۰ میلیارد دلاری آمریکا توسط دولت بایدن به اوکراین اعضای جمهوری خواه کنگره با این مصوبه دولت بایدن مخالفت کردند و این شرایط را برای ارتش و دولت اوکراین در جنگ با روسیه سخت‌تر کرد.
ارتش اوکراین با کمبود مهمات جنگی از جمله گلوله توپ و نیروی نظامی روبه‌رو است و کمک‌های اروپا نیز نتوانسته است همه نیازهای دولت اوکراین را تامین کند. حمله پهپادی و موشکی جمهوری اسلامی به اسرائیل شرایط را برای دولت اوکراین در جنگ با روسیه سخت‌تر کرد.
آینده همکاری نظامی ایران و روسیه
تحولات منطقه‌ای و توازن جدید قوا در منطقه باعث نزدیکی بیشتر روابط تهران با مسکو خواهد شد. حتی برخی کارشناسان از ایجاد ائتلاف جدید در منطقه پس از حمله پهپادی ایران به اسرائیل خیر می‌دهند. باید در نظر داشت که روس‌ها در دهه‌های گذشته حضور فعالی در صنعت انرژی ایران داشته‌اند اما در زمان تحریم‌ها همیشه از صنعت انرژی ایران خارج شده‌اند.
تابستان دو سال قبل نیز تفاهم‌نامه ۴۰ میلیارد دلاری شرکت ملی نفت ایران با گازپروم روسیه منعقد شد اما پس از گذشت نزدیک به دوسال این تفاهم‌نامه هنوز عملیاتی نشده است.
برخی کارشناسان ایرانی بر این باور هستند که پس از مذاکرات نظامی با عربستان و امارات، روسیه نیز به دنبال حفظ توازن قوا در منطقه است و قرارداد فروش سامانه‌های اس-۴۰۰ به ترکیه و احتمالا به عراق نشان از این تلاش دارد. همچنین، حضور هواپیماهای اف-۳۵ آمریکایی در پایگاه‌های منطقه‌ای می‌تواند توازن قوا را در منطقه به هم بزند. از طرفی، پیشنهاد فروش سامانه اس-۴۰۰ به ایران پس از انهدام پهپاد آمریکایی به دست سامانه‌های پدافندی ایرانی، نشان از نیاز مسکو به حفظ نقش خود در توازن قوا در منطقه دارد.
در حالی که خبر از تمدید قرارداد همکاری ۲۰ ساله ایران و روسیه نیست. افزایش همکاری نظامی بین ایران و روسیه بیشتر به نفع مسکو خواهد بود. در بدترین سناریو در مورد تنش در منطقه اگر دامنه درگیری بین ایران و اسرائیل گسترش یابد، این امر نه تنها باعث نزدیکی بیشتر ایران و روسیه به‌هم خواهد شد بلکه در صورت همکاری آمریکا با اسرائیل در واکنش به حملات پهپادی و موشکی ایران به اسرائیل، می‌توان انتظار داشت نه تنها دامنه همکاری ایران با روسیه افزایش پیدا کند، بلکه روسيه تسلیحات پیشرفته و جنگنده‌های سوخوی مورد نیاز را در اختیار ایران قرار دهد.
هر چقدر قدرت دفاعی جمهوری اسلامی افزایش یابد، یعنی یا با توسعه برنامه هسته‌ای موشکی و پهپادی یا با خرید سیستم دفاع موشکی و جنگنده‌های سوخو از روسیه شرایط برای تداوم سیاست تنش‌زای جمهوری اسلامی فراهم‌تر از قبل خواهد شد.